گفت و گو و مصاحبه با حافظ

رندانه

(مصاحبه با رندِ فرزانۀ شیراز)

مصاحبه: علی عشایری (راد)

     خواجه شمس الدین محمّد شیرازی متخلّص به حافظ و ملقّب به لسان الغیب در حدود 726 هـ . ق در شیراز دیده به جهان گشود. دوران دانش اندوزی و زندگی را در شیراز گذراند و در طول زندگی فقط یک سفر کوتاه به یزد و سفری بی سرانجام به جزیرۀ هرمز داشت. تأثیر رند فرزانه ی شیراز بر ادب و شعر پارسی انکار ناشدنی است. مهارت او در غزل چنان است که بسیاری از منتقدان کار او را اوج غزل سرایی در ادب پارسی می دانند. پیشتر، مولوی غزلیات عارفانه و سعدی غزلیات عاشقانه را به کمال رسانیده بودند اما کار حافظ چیزی بین این دو و به مراتب شیرین تر و گوش نواز تر است. حافظ محبوب ترین شاعر در داخل مرز های ایران است، در ادب جهان هم گوتۀ آلمانی فکر و اندیشۀ او را می پسندد و خود را شاگرد خواجۀ راز می داند. مضامین اشعار حافظ در آثار سعدی، نظامی، خیّام، عطّار، خواجو، سنایی، عراقی و... دیده می شود اما او با ابتکار در به کارگیری زبان و با استفاده از موسیقی لفظی و معنوی و طنز رندانۀ مختص به خود (طنز رندانۀ حافظ) غزلیاتی را خلق کرده که برای همیشه تازگی دارند و به هیچ وجه نمی توان او را وامدار شاعران پیشین دانست. جسم و تن حافظ سرانجام در سال 792 هـ . ق به دیار خاکی شتافت و روحش گرچه غرق گناه بود به بهشت، ولی نامش برای همیشه در ذهن و قلب مردم جهان زنده ماند و همچنان زندگی می کند. در این فرصت کوتاه مصاحبه ای را که با ایشان ترتیب داده ام، تقدیم حضورتان می کنم:

 

ـ با سلام و احترام خدمت شما.

سلامی چو بوی خوشِ آشنایی (غزل 492)

ـ حالتان چطور است؟ خوب هستید؟

کارم به کام است، الحمدُ لله (غزل 417)

ـ خدا را شکر. ببخشید می توانم چند دقیقه وقتتان را بگیرم؟ برای مصاحبه و گفت و گو آمده ام.

رواق منظر چشم من آشیانۀ توست/ کرم نما و فرودآ که خانه خانۀ توست (غزل 34)

ـ سپاسگزارم. خود را معرفی کنید؟

از نام چه پرسی؟ که مرا ننگ ز نام است (غزل 46)

ـ این چه حرفی است... البته شما نیاز به معرفی ندارید. بگذریم... بعضی ها می گویند حافظ صرفاً تقلید کار است و ابتکاری در شعر های او دیده نمی شود. نظر شما در این باره چیست؟

گر بدی گفت حسودی و رفیقی رنجید/ گو تو خوش باش که ما گوش به احمق نکنیم (غزل 378)

کسی گیرد خطا بر نظم حافظ/ که هیچش لطف در گوهر نباشد (غزل 162)

تو پنداری که بد گو رفت و جان برد؟/ حسابش با کرام الکاتبین است (غزل 55)

ـ بهاءالدین خرمشاهی در حافظ نامۀ خود با استناد از دیوان دیگر شاعران ، اغلب شعر های شما را متأثر از آن ها می داند. نظر خود را در این باره بگویید.

آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد (غزل 105)

چشم دارم که سلامی برسانی ز مَنش (281)

ـ البته ابتکار شما در غزل هایتان مشهود است. ادبیات ایران و جهان به شما و شعر های زیبایتان افتخار می کند.

چه کنم؟ حرف دگر یاد نداد استادم (غزل 317)

ـ خدا شما را بیامرزد.

هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق/ ثبت است بر جریدۀ عالم دوام ما (غزل 11)

ـزنده باد... نظرتان دربارۀ استاد همشهریتان؛ سعدی بزرگ چیست؟

این قَدَر دانم که از شعر تَرش خون می چکید (غزل 340)

ـ واقعأ از شعر های متنوع و زیبای سعدی لذت می برم. اشعار ایشان بی نظیر است.

ولیکن گفتۀ حافظ از آن به (غزل 419)

ـ عجب!... راستی خواجوی کرمانی از دوستان بسیار نزدیک شما بود. از ایشان خبری دارید؟

ما به او محتاج بودیم، او به ما مشتاق بود (غزل 206)

هر کجا هست خدایا به سلامت دارش (غزل 277)

ـ می توانید عشق را تعریف کنید؟ همان که محرکه ی ذهن و خیال شماست.

سخن عشق نه آن است که آید به زبان (غزل 81)

دردا که این معما شرح بیان ندارد (غزل 126)

ـ به نظر شما در آینده، شاعر دیگری هم می تواند به مقام کنونی شما برسد؟ آیا حافظ دیگری پیدا خواهد شد؟

آری شود، ولیک به خون جگر شود (غزل 226)

ـ شما امیر مبارزالدین محمد را می شناسید؟

ما شیخ و واعظ کمتر شناسیم (غزل 418)  

ـ ببخشید مصراع های «که من نمی شنوم بوی خیر از این اوضاع» و «بوی بهبود ز اوضاع جهان می شنوم» از شما با هم منافات و تناقض دارند. اینطور نیست؟

چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست/ سخن شناس نه ای جان من، خطا این جاست (غزل 22)

ـ ببخشید اگر گستاخی کردم، از شما پوزش می خواهم. یک سؤال دیگر ذهن مرا مشغول کرده می توانم بپرسم؟

بعد از ادای خدمت و عرض دعا بگو (غزل 415)

ـ شما گفته اید که «خود پسندی جان من، برهان نادانی بود»، ولی خودتان در بعضی از غزل هایتان از خودتان تعریف کرده اید، مثل:

«منم آن شاعرِ ساحر که به افسون سخن/ از نی کلک همه قند و شکر می بارم»

یا:

«ز چنگ زهره شنیدم که صبحدم می گفت:/ غلامِ حافظِ خوش لهجۀ خوش آوازم»

و... این مسئله را چگونه توجیه می کنید؟

نکته ناسنجیده گفتم دلبرا معذور دار  (غزل 349)

ـ خواهش می کنم، البته این خود ستایی های شما کاملاً درست و بجاست. در کتابی خوانده ام که «شاه شیخ ابواسحاق» با شما به نیکی و مهربانی رفتار می کرد. نظر شما درباره ی ایشان چیست؟

خوش درخشید، ولی دولت مستعجل بود (غزل 207)

ـ شما در جایی گفته اید که «ای دل طریق رندی، از محتسب بیاموز/ مست است و در حق او، کس این گمان ندارد». از گفته ی خود مطمئن هستید؟

گَرَت باور بود ورنه، سخن این بود و ما گفتیم (غزل 370)

ـ چشم، ولی دارید پشت سر ایشان غیبت می کنید، این کار درستی نیست...

واعظ ما بوی حق نشنید بشنو این سخن/ در حضورش نیز می گویم، نه غیبت می کنم (غزل 352)

ـ باز هم عذر می خواهم. منظور خودتان را از می و مستی و جام و باده و شراب و پیاله، روشن و واضح بگویید.

هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد (125)

ـ پس یادتان باشد بعداً به خود من بگویید. من در کل به این نتیجه رسیده ام که شما متین، آرام، یک رنگ، راستگو، گوشه گیر و انسان خوبی هستید.

این همه از نظر لطف شما می بینم (غزل 357)

ـ می توانم بپرسم چرا اینقدر گوشه گیر هستید؟

تا حریفان دغا را به جهان کم بینم (غزل 355)

ـ شما سؤالی از من ندارید؟

ارباب حاجتیم و زبان سؤال نیست (غزل 33)

ـ کاری از دست من بر می آید که برای شما انجام دهم؟

مشکلی دارم ز دانشمند مجلس بازپرس/ توبه فرمایان چرا خود توبه کم تر می کنند؟ (غزل 119)

ـ چشم حتماً. اتفاقاً این سؤال شخصی خود من نیز هست. توصیه، انتقاد یا پیشنهادی اگر دارید، بفرمایید.

ز کار ها که کنی شعر حافظ از بر کن (غزل 397)

ـ به روی چشم، با کمال میل. سپاس گزارم که من را همراهی کردید. سلام دوستان را برسانید. خدانگهدار شما.

گر خاطر شریفت رنجیده شد ز حافظ/ باز آ که توبه کردیم از گفته و شنیده (غزل 425)

ز خوف هجرم ایمن کن اگر امید آن داری/ که از چشم بد اندیشان خدایت در امان دارد (غزل 120)

 

 

منبع: روزنامه ی خبر جنوب، پنجشنبه 11 خرداد 1396

 

برچسب‌ها: علی عشایری, راد, مصاحبه, حافظ, طنز بازنویسی داستان رودابه و زال از شاهنامه...